Yellow Journalism: de geschiedenis van fake news
Fake news lijkt echt een probleem van nu. Maar het probleem is al veel ouder! In dit artikel leren we je hierover a.d.h.v. het begrip 'Yellow Journalism'.
Het woord ‘fake news’ kom je tegenwoordig overal tegen, maar nog geen drie jaar geleden stond het nog niet eens in alle woordenboeken. Fake news lijkt typisch een probleem van deze tijd, één van de duistere bijeffecten van sociale media. Fake news is echter al veel ouder. Als we het probleem beter willen begrijpen moeten we terug naar de negentiende eeuw, naar een van de meest beruchte periodes in de geschiedenis van de Amerikaanse pers die de geschiedenisboeken inging als ‘yellow journalism’.
Massamedia en de strijd om de lezer
In de tweede helft van de negentiende eeuw werden er een aantal uitvindingen gedaan die de communicatie tussen mensen en daarmee ook de journalistiek ingrijpend veranderden. Door de uitvinding van de telefoon en de telegraaf reisde het nieuws sneller dan ooit tevoren, en met de nieuw uitgevonden typemachine kon je informatie veel sneller verwerken. Nieuwe, op stoom draaiende drukpersen en goedkoop papier zorgden dat kranten en tijdschriften in ongekende aantallen gepubliceerd konden worden voor een lage prijs. Voor het eerst ontstond iets dat we tegenwoordig ‘massamedia’ noemen.
Wat ook nieuw was, was dat kranten advertentieruimte bevatten. Met advertenties konden eigenaren van kranten veel geld verdienen - maar dan moest hun krant wel goed verkopen. Kranten gingen concurreren om de aandacht van het publiek. In een steeds groeiend aanbod aan goedkope kranten moesten ze alles uit de kast trekken om de mensen nog te boeien.
Misschien wel de meest bekende episode uit de negentiende-eeuwse journalistiek is de heftige concurrentiestrijd tussen twee kranten: de New York Yournal van William Randolph Hearst, en de New York World, van Joseph Pulitzer. Hearst and Pulitzer vochten om de aandacht van de lezers door te schrijven over typisch sensationele onderwerpen: roddels, seks, rampen en misdaad. Met enorme koppen en veel afbeeldingen trokken ze de aandacht van honderdduizenden Amerikanen.
Het verkopen van een verhaal was voor hen belangrijker dan de waarheid. Naarmate de concurrentie toenam, publiceerden de kranten ook verzonnen nieuws. In de kranten verschenen afbeeldingen die ronduit ‘fake’ waren, en verzonnen interviews en rapportages. Het resultaat lijkt verdacht veel op wat we vandaag kennen als fake news en pulpnieuws.
Waarom Yellow Journalism? - Deze periode werd ‘yellow journalism’ genoemd omdat beide kranten vochten om de publicatierechten van een cartoon genaamd ‘the yellow kid’. Dit stripfiguurtje was ontzettend populair, dus goed om meer kranten te verkopen.
‘Er is niets beter dan oorlog’
Grote gebeurtenissen en rampen zijn buitenkansen voor mensen die geld willen verdienen met (nep)nieuws. Fake news bereikte een hoogtepunt tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016, en nu tijdens de coronacrisis weer. Voor de negentiende-eeuwse journalisten was er Cuba.
Cuba was al eeuwenlang een kolonie van Spanje en vanaf de jaren ‘60 kwam de Cubaanse bevolking steeds vaker in opstand tegen de Spaanse overheid. Hearst begon sensationele verhalen te schrijven over de heroïsche Cubaanse rebellen die vochten tegen hun onderdrukker. Pulitzer kon niet achterblijven, en in de kranten verscheen het ene schokkende verhaal na het andere. De waarheid werd daarbij meestal een beetje verdraaid om het verhaal spannender te maken.
Eigenlijk was er in Cuba helemaal niet zoveel te beleven. De Spanjaarden waren veel te sterk voor de Cubaanse rebellen, en een echte opstand bleef uit. De kranten schreeuwden om Amerikaanse interventie in Cuba tegen de Spanjaarden. Als Amerika de oorlog zou verklaren aan Spanje zou dat geweldig zijn voor de kranten, want, zo schreef een redacteur: 'newspapers are made to sell; and for this purpose there is nothing better than war. War means daily sensation and excitement.'
Anders dan de Amerikaanse bevolking bleef de president McKinley onbewogen onder deze stortvloed van berichten over Cuba; hij zag niets in een oorlog. Totdat een Amerikaans marineschip in de haven van Havana op mysterieuze wijze ontplofte en zonk. Tot op de dag van vandaag is niet bekend wat deze explosie veroorzaakte, maar de kranten maakten er een mooi verhaal van: het was ongetwijfeld het werk van de vijand. ‘Spread the story all over the page’, schreef Hearst aan zijn redacteuren toen hij het nieuws hoorde; ‘this means war.’
De oorlog kwam er, een aantal maanden later, mede door de eindeloze stroom van krantenberichten die de Amerikaanse bevolking tegen de Spanjaarden ophitste tegen Spanje. Iedereen leek overtuigd van de noodzaak van een oorlog, en toen moest president McKinley ook wel overstag. Binnen vier maanden was de oorlog gewonnen en was Amerika machtiger dan ooit.
In februari 1897 verscheen in The New York Journal een schokkende afbeelding van een volledig naakte vrouw met drie mannen die haar onderzoeken, voorzien van een even dramatische kop.De tekening nam zeker tweederde van de voorpagina in beslag en was voorzien van een reportage waarin breed werden uitgemeten over hoe schandelijk de Spanjaarden omgingen met Amerikaanse vrouwen.
In werkelijkheid waren de vrouwen die onderzocht waren geen delicate, onschuldige jonge vrouwen; ze smokkelden geheime informatie. Het openbare onderzoek door drie mannen was een verzinsel van de tekenaar: in werkelijkheid werden ze door vrouwen achter gesloten deuren onderzocht.
De meeste Amerikanen geloofden echter maar al te graag wat er geschreven werd over de wandaden van de Spanjaarden. Ze identificeerden zich met de Cubanen die streden om hun onafhankelijkheid, omdat ze zichzelf zo’n honderd jaar geleden ook hadden vrijgevochten van hun Engelse kolonisator. Schokkende berichten over misdaden van de Spanjaarden was precies wat mensen graag wilden horen.
Het einde van yellow journalism
Yellow journalism was echter geen lang leven beschoren. De mensen werden het schreeuwerige, onbetrouwbare nieuws uiteindelijk zat, en er kwam meer vraag naar neutraal, betrouwbaar nieuws.
The public is becoming heartily sick of fake news and fake extras. Some of the newspapers in this town have printed so many lying dispatches that people are beginning to mistrust any statement they make. ’ (tijdschrift The Fourth Estate, 1898)
De afnemende interesse van lezers en maatregelen vanuit de journalistiek zelf zorgden ervoor dat er zo’n tien jaar later nauwelijks meer fake news te vinden was. In de kleine twintig jaar dat yellow journalism opbloeide was echter wel duidelijk geworden hoe machtig de pers kon zijn. Zelfs als ze voornamelijk nepnieuws de wereld in stuurde. Ze had zelfs bijgedragen aan het veroorzaken van een oorlog.
Vraag en aanbod
Het verhaal van yellow journalism laat zien dat het probleem van fake news dieper gaat dan de nieuwste technologische ontwikkelingen. De succesformule achter yellow journalism in de negentiende eeuw en fake news vandaag is grotendeels hetzelfde. Aan de ene kant heb je mensen die proberen geld te verdienen door de aandacht van mensen te trekken met sensationele berichtgeving, aan de andere kant is er een publiek dat massaal die berichten leest.
Uiteindelijk zijn het vooral de lezers die ervoor zorgen dat nepnieuws groot wordt. Zoals de kranten van Hearst en Pulitzer nooit groot hadden kunnen worden zonder lezers, gaat nepnieuws ook niet viral als mensen het niet delen. Fake news zal dan ook niet verdwijnen als mensen het blijven lezen: ‘as long as there is a demand for this type of content there will continue to be suppliers’, stelt een Amerikaanse fake news-auteur, Jestin Coler.
Yellow journalism stierf uit omdat mensen de verzonnen berichten zat waren en de kranten niet meer kochten. Dat geeft een beetje hoop voor vandaag. Als we leren onderscheiden wat betrouwbare en wat onbetrouwbare informatie is, én stoppen met onwaarschijnlijke verhalen te delen, heeft de strijd tegen nepnieuws een kans van slagen.
Gelukkig hebben we vandaag de dag mogelijkheden om te onderzoeken of wat we lezen wel betrouwbaar is. Check deze TMI tips tegen fake news.
TMI Academy
Ben je benieuwd hoe we de leerlingen in onze projectweek over fake news leren?
z
Meld je aan voor de webinar
.png)
.jpeg)
.png)
.jpeg)
