AI als Leesmaatje: Hoe ga je als bibliotheek om met digitalisering?
Bibliotheken en AI: Het klinkt als een tegenstelling, maar niets is minder waar. Samen met Bibliotheek FlevoMeer gaat TMI een tool ontwikkelen die leesmediaconsulenten helpt boeken om te zetten naar lessenseries over digitale geletterdheid. Lisette van Kasteren, adviseur digitale geletterdheid bij de bibliotheek, vertelt meer over de totstandkoming van het project en over haar rol (en die van de bieb) in de steeds digitaler wordende wereld.
Wat heb jij zelf met mediawijsheid?
Ik ben eigenlijk altijd al geïnteresseerd geweest in nieuwe technologie. Ik kom zelf uit 1987 en heb dus de overgang meegemaakt naar de steeds digitaler wordende wereld. Omdat ik ook in het onderwijs actief ben, houd ik me graag bezig met het maken van de koppeling tussen het digitale en hoe ouders of docenten hierop kunnen inspelen. Ik vind het heel leuk en waardevol om het gesprek te voeren over hoe zij zich kunnen navigeren in een maatschappij waarin steeds meer online gebeurt.
Hoe staat, in jouw beleving, digitale geletterdheid ervoor in Nederland?
Er is een enorme kloof tussen jong en oud. Jongeren worden vaak al gezien als mediawijs, omdat ze handig zijn met telefoons en van alles weten te omzeilen. Maar dat ze praktische vaardigheden hebben wil niet zeggen dat ze mediawijs zijn. Daarvoor moeten ze kritisch kunnen kijken naar technologie, en dat ontbreekt nog vaak.
Ik denk dat we vooral een slag kunnen slaan bij volwassenen (denk aan ouders, docenten). Zij moeten het gesprek over die online wereld voeren met hun leerlingen of kinderen, en dat gebeurt nog te weinig. Ouders zijn in de fysieke wereld heel erg bezig om hun kind in de gaten te houden, maar zodra kinderen een telefoon krijgen worden ze (vooral digitaal) losgelaten. Misschien is dat wat generaliserend, maar dat gevoel overheerst bij mij wel. Als bieb kunnen wij daar bijvoorbeeld een rol in spelen tijdens ouderavonden op scholen. Wij worden dan benaderd om het te hebben over mediaopvoeding (bij basisscholen) of de impact van schermtijd (in het voortgezet onderwijs).
En met de bieb zijn jullie onlangs gestart met het project AI als Leesmaatje, in samenwerking met TMI. Hoe is die samenwerking tot stand gekomen?
Ik raakte op een congres voor het eerst in gesprek met TMI. Dat gesprek ging over de veranderde rol van leesconsulenten bij de bieb. Sinds kort is het stukje ‘media’ ook aan die rol toegevoegd, en werken we dus met leesmediaconsulenten. Onze collega’s zitten in een overgangsfase, waarin ze goed na moeten denken over hoe ze zich als leesconsulent gaan verhouden tot media, en wat zij aan scholen kunnen bieden op dit vlak.
Ik gebruik zelf AI, bijvoorbeeld als ik een opzet maak voor een ouderavond of workshop, en vul daarna de inhoud zelf verder in. Er zijn handige tools die helpen om veel informatie snel te verwerken, zeker als je als consulent zelf nog niet alle informatie hebt. Ik wil graag dat leesmediaconsulenten ondersteund worden in hun aanbod naar de scholen waar wij mee werken. Een tool die ze helpt om op basis van onze boeken lessen digitale geletterdheid te creëren zou daarin een grote stap zijn.
Waarom moet een bieb hier wat mee? Waarom veranderen leesconsulenten in leesmediaconsulenten?
In het begrip digitale geletterdheid zit niet voor niets het woord ‘geletterdheid’. Hier hebben we als bieb altijd al een rol in en dat is nu ook zo als je het betrekt op de online wereld. Je moet kritisch en diep kunnen lezen voordat je om kan gaan met alle online informatie.
We merken dat het onderwijs zoekende is op dit vlak, en ons als bibliotheek ook steeds vaker de vraag wordt gesteld wat wij kunnen betekenen op het gebied van digitale geletterdheid. We zouden dan in theorie weer iets los kunnen aanbieden, naast de leesbevordering en leesmotivatie waar we al wat mee doen. Maar hoe tof is het als we het kunnen integreren? De tijd die docenten hebben is schaars, dus als je de al aangeschafte boekencollectie van school in kan zetten om lessen rondom mediawijsheid (over fake news bijvoorbeeld) te maken, dan is dat win-win.
Om welke boeken gaat dit dan? Zijn dat lesboeken?
Nee, het gaat dan om fictieve, verhalende boeken. Samen met onze samenwerkingsscholen kijken we naar een passende collectie. Als we die boeken gebruiken om activiteiten en lessen rondom digitale geletterdheid te ontwikkelen, dan werken we tegelijkertijd aan leesbevordering en het digitale stuk.
Mijn vooroordeel is dat bibliotheken bang zijn voor de opkomst van AI, omdat er dan nog minder (jonge) mensen gaan lezen. Het is per slot van rekening makkelijker om van alles te genereren dan om je echt te verdiepen in een boek. Hoe zie jij dat?
Dat zie ik niet helemaal zo. Ik ben zelf bijvoorbeeld ook een lezer en een digitale geek. Het kan dus ook samen, gelukkig. Als bibliotheek hebben we natuurlijk het imago dat we vooral van de boeken zijn, maar we bieden al een tijd ook op digitaal vlak van alles aan. Denk dan aan workshops programmeren in de bibliotheekvestigingen, of aan lessen op scholen rondom sociaal gedrag online.
Als bieb kunnen we AI ook niet ontkennen. Het is er eigenlijk al heel lang, zonder dat mensen zich er bewust van waren. Nu is de groei van AI zo zichtbaar en in zo’n rap tempo dat mensen wellicht angstig worden. Als bibliotheek wil je juist in deze tijd je informatiefunctie zo goed mogelijk behouden en je taak als betrouwbare bron naleven. Dat houdt in dat we mensen helpen met de bewustwording van het aanbod dat er online is en we bespreken hoe ze daarmee om kunnen gaan. Ik vind het dus juist onze plek als bieb om ons bezig te houden met AI.
Wanneer is voor jou het project AI als Leesmaatje (en de tool die hieruit voort moet komen) geslaagd?
Stel een docent is in het klaslokaal bezig met het thema ‘Hoe gedraag ik me online?’ en klopt hiervoor aan bij een leesmediaconsulent. Dan zou het geweldig zijn als deze consulent binnen een dag op basis van de schoolboeken-collectie drie opties heeft voor activiteiten en complete lesbrieven die aansluiten bij dit onderwerp. Hierin zijn de kerndoelen voor zowel digitale geletterdheid als die van Nederlands en leesbevordering verwerkt.
We zijn eind oktober pas officieel begonnen met de kick-off van dit project, dus hoe de tool er precies uit gaat zien is nu nog moeilijk te zeggen.
AI als Leesmaatje wordt mede mogelijk gemaakt door een subsidie van de provincie Flevoland.
.jpg)
.png)
.png)
.png)
.jpg)
.webp)
.webp)
.webp)
.avif)
