Fake News 101
Fake news, of nep nieuws, wordt dankzij sociale media steeds sneller verspreid. We leggen uit wat het is en waarom het gemaakt wordt.
Draag een mondkapje, was je handen en nies in je elleboog. Allemaal voorschriften en adviezen die ertoe dienen om de verspreiding van het Coronavirus tegen te gaan. Aan deze lijst voegde een voormalig Amerikaanse president nog een puntje toe: drink wat chloroquine. Dit is een middel tegen malaria en - toch wel het noemen waard - géén middel tegen een virus als Covid-19. Het bericht over de miraculeuze werking van het middel tegen Covid kunnen we fake news noemen. Maar wat is fake news nou precies? En waarom wordt het eigenlijk gemaakt?
Wat is fake news?
De term fake news, of in het Nederlands nepnieuws, heeft inmiddels al een paar definities op zijn naam staan. Vandaag de dag geeft de Dikke van Dale ons de betekenis:
‘Nieuws dat niet op waarheid berust, vaak bewust verspreid om de publieke opinie te beïnvloeden.’
Maar omdat er veel verschillende definities en toevoegingen zijn, definieert TMI fake news als volgt:
‘Berichten die lijken op nieuws en bewust onjuist zijn.’
Fake news kan door iedereen gemaakt worden en je kunt het overal vinden. Zowel via traditionele nieuwskanalen als online nieuwskanalen. Soms is nepnieuws niet in één oogopslag te onderscheiden van echt nieuws. En wanneer is iets echt nieuws? Ook hierbij kun je je aan verschillende termen wagen. We proberen het voor je te duiden aan de hand van een thermometer.
De “nieuws thermometer”
Met behulp van deze thermometer kan je de “verschillende soorten” nieuws duiden. Onder in het groen (1) vind je gecheckte informatie. We noemen dit bewust niet de waarheid. Gecheckte informatie kan namelijk ook een uitspraak of mening van iemand zijn.
In het geel (2) komt dan misinformatie. Ook al checken journalisten en redacteuren hun bronnen en feiten bij het maken van een nieuwsbericht, zij kunnen fouten maken. Dit kan bijvoorbeeld komen door tijdsdruk. Er wordt dus per ongeluk foute informatie gedeeld.
Verder naar het oranje (3) gedeelte hebben we het over niet gecheckte informatie. Wanneer er een bericht geschreven wordt, zonder dat het informatie op voorhand is gecheckt, kan er foute informatie in het stuk terecht komen. Ook hierbij is het de vraag of de maker van het bericht met opzet bepaalde informatie niet checkt, maar wel deelt.
Boven in het rood (4) vind je natuurlijk fake news. Het nieuws dat met opzet foute informatie bevat. We noemen dit ook wel desinformatie.
Waarom wordt het nieuws bewust onjuist gemaakt?
Misschien kun je je niet voorstellen waarom iemand moeite zou doen om fake news te maken. Toch zijn er best een paar redenen te noemen waarom mensen of bedrijven zich eraan wagen. Voor de duidelijkheid, fake news wordt dus altijd met opzet gemaakt!
De drie meest voorkomende redenen zijn: aandacht krijgen, iets of iemand beïnvloeden en voor de lol. Wanneer iemand aandacht wil voor een bepaald onderwerp of doel, gebruiken ze vaak een schreeuwerige kop en heftige, polariserende statements. Dit is voor veel lezers vaak een trigger om op een link te klikken. En zeg eerlijk: jouw aandacht gaat waarschijnlijk ook sneller uit naar een kop die drama en een smeuïg verhaal beloofd.
Het beïnvloeden van mensen door fake news gaat vaak gepaard met politieke of commerciële doeleinden. Wanneer iemand fake news voor de lol gebruikt, is er vaak sprake van satire. Denk bijvoorbeeld aan het satirische nieuwsplatform ‘De Speld’. Een bericht zoals dit over Mark Rutte herken je waarschijnlijk snel als nep en is gemaakt om mensen aan het lachen te maken. Twijfel je nog of het echt satire is? Check dan altijd de bron van een bericht.
Hoe kan het dat ik zoveel fake news tegenkom?
Het fenomeen fake news bestaat al zo lang als dat het verspreiden van nieuws bestaat. Dat is natuurlijk niet altijd in de vorm van een facebookbericht geweest. Nee, vroeger werd het laatste nieuws gewoon nog van mond tot mond verspreid. En ja, daar konden soms roddels tussen zitten, of verhalen die net iets afweken van het origineel. In die tijd zouden we dat fake news genoemd hebben. Maar dat was toen, en inmiddels kunnen we lezen, schrijven en internetten. En juist om dat laatste lijkt fake news een steeds grotere rol te spelen in onze samenleving.
We hebben de neiging om iets fake news te noemen als we het niet met het nieuws eens zijn of als we het naar onze mening nog niet vaak genoeg gehoord hebben. De voormalig Amerikaanse president Trump begon daarmee. En ook in de Nederlandse politiek zien we dat gebeuren. Op een regenachtige dag in juli 2020 liep Viruswaanzin een demonstratie tegen de mainstream media. Zij beschuldigden onder anderen de NOS van verspreiding van fake news.
De impact en ernst van fake news worden onder andere duidelijk tijdens de wereldwijde corona crisis. Opeens is er globale paniek en chaos. Dit uit zich onder andere in talloze dubieuze artikelen en uitspraken over de oorzaken, gevolgen en kenmerken van Covid-19. Zo zou het virus een gevolg zijn van 5G-masten, zat er een microchip in het vaccin en waren de gekste middelen zogenaamd effectief tegen het virus. Zelfs Donald Trump, die op dat moment nog in het Witte Huis zat, maakte zich hier schuldig aan. Het zou zo’n gek idee nog niet zijn, stelde hij, om chlorochinefosfaat, een antimalariamiddel, in te nemen. Als het voor die ziekte werkt, waarom niet voor deze? De wetenschap heeft daar wel antwoord op: omdat dit voor vergiftiging of zelfs overlijden kan zorgen. Geen klein onschuldig foutje dus. We spreken hier van fake news omdat het erg aannemelijk is dat Trump met een opvallende uitspraak als deze aandacht wilde trekken.
TMI tegen fake news
Waar fake news soms simpelweg de spot drijft met een thema of persoon, kan het dus ook schadelijk zijn. Dit werd pijnlijk duidelijk voor een Amerikaans koppel, dat Trump’s advies ter harte had genomen. De twee waagden zich aan een grote hoeveelheid aquariumpoetsmiddel, waarin hetzelfde actieve bestanddeel zit als het antimalariamiddel. Eén van de twee overleefde het niet en de ander raakte ernstig ziek. Dit allemaal omdat één persoon met een platform en invloed fake news had verspreid.
In het genoemde voorbeeld zijn volwassenen slachtoffer van fake news, maar ook jongeren zijn hier ontzettend vatbaar voor. Het is belangrijk dat zij handvatten krijgen waarmee ze fake news en de motivaties erachter leren herkennen. TMI Academy biedt dergelijke tools, die jongeren en hun omgeving op een leuke en leerzame manier leren over mediawijsheid. Neem snel een kijkje op onze website voor meer informatie!
Meld je aan voor de webinar
.png)
.jpeg)
.png)
.jpeg)
