De bijzondere overeenkomst tussen de boekdrukkunst en AI

Benieuwd hoe je mediawijsheid in de les kan integreren? In dit artikel geven we je a.d.h.v. de overeenkomst tussen de boekdrukkunst en AI een voorbeeld!

Op school loopt de geschiedenistijdlijn vaak van de ‘jagers en boeren’ tot en met de ‘televisie en computer’. Maar in dit artikel beginnen we iets later! We laten namelijk zien hoe je aan de hand van een enorm belangrijke uitvinding in de 15e eeuw, mediawijsheid bij jou op school in de geschiedenisles kan integreren.

In dit artikel op onze blogpagina hebben we al een keer eerder een voorbeeld gegeven waarop je mediawijsheid kan integreren in de les.

Sommige historische personages kunnen eigenlijk niet onbenoemd blijven tijdens geschiedenis op de middelbare school – zoals Napoleon Bonaparte, John Lewis en Aletta Jacobs. En ook… Johannes Gutenberg! Gutenberg was namelijk één van de uitvinders van de boekdrukkunst in de 15e eeuw. Hij maakte het destijds mogelijk om te drukken met losse letters, waardoor teksten op grote schaal konden worden gekopieerd en verspreid. Met als gevolg dat steeds meer lezers nieuwe kennis konden opdoen. Oftewel: een Printing Revolution!

Ongelofelijke sukkel

Door de boekdrukkunst was het dus mogelijk om snel veel kennis te delen: iets wat erg vooruitstrevend en vooral positief was – het veroorzaakte bijvoorbeeld een wetenschappelijke revolutie. Maar nu, bijna 600 jaar later, kent het kopiëren en verspreiden van teksten (en beelden!) een hele nieuwe dimensie.

Door de technologische mogelijkheden kunnen we tegenwoordig erg goed manipuleren met tekst, beeld en geluid, en heeft fake news veel invloed op de huidige samenleving. Als je kijkt naar de digitale techniek ‘deep fake’ is het zelfs mogelijk om het gezicht van iemand anders over te nemen, terwijl je zelf iets kan inspreken. Dit is ook een manier om nepnieuws mee te maken en verspreiden – bijvoorbeeld door Barack Obama te laten zeggen dat President Trump een ongelofelijke sukkel is (zie filmpje).

Dit filmpje laat zien wat het gebruik van deep fake allemaal teweeg kan brengen. En zoals je ziet, lijkt het best echt! De Amerikaanse comedian Jordan Peele sprak het bericht van Obama in. Maar als we zijn gezicht nooit hadden gezien, hadden we het misschien wel echt geloofd. Of zouden we in ieder geval op onderzoek uit zijn gegaan, om te controleren of het echt was. Want Obama zou dat waarschijnlijk nooit op die manier zeggen.

Deep fake is een techniek die mogelijk wordt gemaakt door kunstmatige intelligentie (AI). In een aflevering van De Wereld Draait Door (2018) legde hoogleraar Theo Gevers uit hoe het werkt. Hij vertelde onder andere dat een computer al door een hele kleine hoeveelheid data (maar twee minuten beeldmateriaal) de mimiek van iemand kan leren. En Gevers demonstreerde zelfs een technologie die de mimiek van iemand live over kan nemen. Dit kan je zien als een enorm geavanceerde versie van het maken van duplicaties, wat door de boekdrukkunst meer dan vijf eeuwen eerder werd geïntroduceerd en dus een reusachtige ontwikkeling heeft doorgemaakt.

De belevingswereld van de leerlingen

Naast de positieve gevolgen die de boekdrukkunst vijf eeuwen geleden met zich meebracht, zijn er ook negatieve effecten. Een voorbeeld hiervan is de verboden boekenlijst van de Rooms-Katholieke Kerk, genaamd ‘de Index’ (1559-1966). Op de lijst stonden allerlei boeken die door katholieken niet mochten worden gelezen. Bekende schrijvers die op de verboden boekenlijst stonden, zijn onder andere Johannes Calvijn en Karl Marx. In het geval van de Index is er dus sprake van manipulatie van het publiek, door middel van literaire censuur. En dit is eigenlijk precies wat fake news – ondanks de andere vorm – ook doet: het manipuleren van het publiek.

Als je het tijdens een geschiedenisles over de boekdrukkunst hebt, zou je ook een koppeling met fake news kunnen maken. Op die manier integreer je een stukje mediawijsheid in de les. Vraag je leerlingen bijvoorbeeld of ze – naast de positieve gevolgen van de boekdrukkunst, zoals de wetenschappelijke revolutie – een hedendaags voorbeeld kunnen noemen waarbij er juist misbruik wordt gemaakt van het maken van duplicaties. Misschien antwoordt één van de leerlingen wel: “Fake news!” En anders kan je het actuele onderwerp ook zelf ter sprake brengen in de les.

Hiermee kan je de leerlingen namelijk laten zien dat thema’s en uitvindingen uit de geschiedenis, nu nog steeds relevant zijn in het alledaagse leven – zoals in het geval van de boekdrukkunst: de opkomst van fake news.

Door een voorbeeld uit de 21e eeuw te gebruiken, kan je de lesstof bovendien meer laten aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen en het thema mediawijsheid in de les integreren. Zo kan je het met de leerlingen hebben over de manier waarop zij echt en nepnieuws van elkaar proberen te onderscheiden, en bespreken welke nieuwe fake news-technieken er allemaal zijn – bijvoorbeeld aan de hand van het filmpje van DWDD.

TMI Academy

Lijkt het je leuk om met nog meer voorbeelden in aanraking te komen, om mediawijsheid te integreren in de les?

Neem dan eens een kijkje op onze themapagina!

Meld je aan voor de webinar

Gerelateerde blogs

Relevante producten

Helaas zijn er op dit moment geen relevante artikelen beschikbaar.