Het gebruik van amateurcamerabeelden in het nieuws is inmiddels heel normaal – zowel bij grote nieuwsorganisaties als op sociale media. Maar wat is eigenlijk de invloed van het gebruik van dat soort camerabeelden op het publiek?
Maandag 25 mei overlijdt George Floyd aan de gevolgen van het politiegeweld van een witte Amerikaanse agent in de grootste stad van Minnesota. De kans is groot dat je de schokkende beelden inmiddels een keer hebt gezien – ze werden onder andere op het NOS Journaal vertoond. Het filmpje waarop Floyd door de politieagent minutenlang op de grond wordt gehouden, werd bovendien door een omstander in Minneapolis gemaakt.
Dit is een recent voorbeeld van de enorme invloed die amateurcamerabeelden in het nieuws kunnen hebben op niet alleen een land, maar zelfs op internationale schaal. Naast de massale protesten in Amerika, kwamen er in veel Nederlandse steden ook grote groepen mensen samen om zich af te zetten tegen racisme. In dit geval hebben de camerabeelden van omstanders dus vooral positieve gevolgen: het onder de aandacht brengen van racisme. Racisme is namelijk nog altijd een groot maatschappelijk probleem.
Amateurcamerabeelden zijn echter niet iets van alle tijden, omdat het vroeger simpelweg nog niet kon. Maar tegenwoordig – bijna 200 jaar nadat de eerste permanente foto ooit werd gemaakt – maakt een fotocamera in bijna alle gevallen standaard onderdeel uit van je mobiele telefoon. Hierdoor is het voor bijna iedereen mogelijk om zelf (audio)visuele media te maken – bijvoorbeeld een vakantiefoto via WhatsApp doorsturen naar je vader en moeder, of een filmpje van een spetterend optreden op Lowlands op YouTube zetten.
Arabische Lente
Een onderzoek van Laura Ahva en Mervi Pantti (2014) naar het journalistieke begrip proximity (nabijheid) besteedt aandacht aan het belang van nabijheid voor de digitale voorziening van nieuws. Ze kijken daarbij ook naar het gebruik van amateurcamerabeelden en stellen onder andere dat journalisten vinden dat amateurcamerabeelden alleen nieuwswaarde kunnen hebben, als ze dichterbij komen dan professionele beelden. Maar de voorkeur van de journalisten gaat uit naar het gebruiken van professionele beelden, omdat die meer betrouwbaar zijn.
Uit een ander onderzoek van Ahva (samen met Maria Hellman, 2015) blijkt onder andere dat het gebruik van beelden van ooggetuigen het gat tussen de afgebeelde gebeurtenis en het publiek op afstand kunnen verkleinen, omdat amateurbeelden een bepaalde mate van realisme opwekken.
Wel ging dit tweede onderzoek specifiek in op de nieuwsverslaggeving van de Arabische Lente in Scandinavische landen, waardoor de resultaten niet per se gelden voor andere gebeurtenissen, zoals de dood van George Floyd in Amerika. Historische kennis van een onderwerp kan bijvoorbeeld ook een belangrijke rol spelen bij de ervaring van amateurcamerabeelden in het nieuws.
Nightcrawler
De uitvinding van fotografie bracht, vergeleken met het maken van een schilderij, een grote verandering met zich mee. Want in plaats van een persoon, deed een apparaat opeens bijna al het werk.
Inmiddels zijn we een hele hoop jaren en technologische ontwikkelingen verder en kunnen we zelfs volleerd manipuleren met beeld en geluid. Manipuleren kan heel onschuldig en grappig bedoeld zijn, bijvoorbeeld door met een Photoshopapp je eigen gezicht in de witte trouwjurk van Koningin Máxima te plakken. Maar helaas is het niet altijd zo onschuldig. Amateurcamerabeelden kunnen voor de voorziening van nieuws juist ook negatieve gevolgen hebben. Een film die de negatieve invloed van amateurcamerabeelden erg goed laat zien, is de thriller Nightcrawler (2014) – het is echt een aanrader!
In de film speelt Jake Gyllenhaal de duistere en werkloze Lou Bloom. Lou stuit toevallig op een freelancejournalist die de schokkende beelden van ongelukken verkoopt aan nieuwsorganisaties in Los Angeles. En dat is precies wat Lou ook besluit te gaan doen.
Lou komt vervolgens in aanraking met dodelijke verkeersongelukken en inbraken, waar hij met zijn filmcamera amateurbeelden van maakt – alleen neemt hij zijn journalistieke verantwoordelijkheidsgevoel op zijn zachts gezegd niet zo heel nauw. Eén keer versleept Lou zelfs het lichaam van een verongelukte man om een ‘mooier’ shot te kunnen maken. Schokkend nieuws verkoopt immers een stuk beter…
Choqueren
Naast grote nieuwsorganisaties die soms amateurcamerabeelden gebruiken om hun website of journaal mee te verrijken, zijn er ook veel camerabeelden van omstanders op sociale media te vinden. Als je dit soort beelden een keer op je tijdlijn tegenkomt, is het goed om jezelf af te vragen of het onderschrift bijvoorbeeld echt overeenkomt met het filmpje. Want misschien is er wel expres gerommeld met de context om je te choqueren of iets anders te laten geloven.
Toch kan het gebruik van amateurcamerabeelden soms echt van meerwaarde zijn bij het verzamelen van nieuws en positieve gevolgen hebben, zoals de toegenomen anti-racismedemonstraties. Maar het is wel erg belangrijk om met een kritische blik naar het gebruik van amateurcamerabeelden te kijken, omdat er soms ook misbruik van wordt gemaakt. Fake news igt namelijk altijd op de loer.
Wil je bij jou op school leren over fake news? Bekijk dan hier ons aanbod!
